RƯỢU CẦN ĐƯỢC LÀM NHƯ THẾ NÀO?

- Rượu cần là tên gọi đối với một loại rượu đặc sản của dân tộc thiểu số Việt Nam, sản phẩm rượu được ủ trong bình không qua chưng cất, khi đem ra sử dụng phải dùng các ống tre/ trúc đục thủng lỗ để uống.

Làm rượu cần

- Rượu cần là loại rượu quý, được dùng để tế lễ thần linh hoặc dùng trong các ngày lễ hội làng hoặc đãi khách.

Nguyên liệu dùng để sản xuất rượu cần

- Men rượu: men rượu được các dân tộc thiểu số làm rất công phu, từ các loại lá cây rừng có tinh dầu, các loại thuốc bắc, gừng, riềng,…

- Nguyên liệu chính là cái rượu: Cái rượu được làm từ các loại ngũ cốc thông dụng như các loại ngô, sắn, gạo nếp, gạo tẻ, hạt ý dĩ, hạt bo bo, hạt cào( một loại cỏ), hạt kê,…

Mỗi loại có một hương vị đặc trưng riêng, người dân tộc tây nguyên thường ưa chuộng nhất là rượu cào, bo bo, kê, rồi mới đến gạo bắp…

Ché đựng rượu cần

- Các vật dụng cần thiết cho sản phẩm rượu cần là: chum, hũ, bình, choé, ché ( còn goij là ghè), đựng toàn bộ nguyên liệu đen đi ủ men. Người Eđê thường hay dùng các loại ché Tuk, ché Tang màu da lươn là những loại ché quý dùng trong các dịp lễ lớn, nhưng hiện nay họ chỉ dùng các loại ché thường như ché ba. Còn người M’nông thì dùng các hoại ché mà họ gọi là Yang Bung, R’ Lungman.

Ống hút rượu cần

- Ống hút làm bằng tre hoặc trúc dài khoảng 1m, được hơ lửa vuốt thẳng ra và đục thông ruột, sau đó lại được uốn cong. Các dụng cụ dùng để đong nước vào ché như ca, sừng trâu đục thủng đáy,..

Cách làm rượu cần

Tùy theo vùng miền, tùy theo dân tộc và từng nghệ nhân có cách và bí quyết làm khác nhau. Tuy nhiên, cách làm chung là như sau:

- Rượu cần người Thái làm khá cầu kỳ, gọi là "láu xá". Men rượu làm toàn bằng những thứ lá và quả từ rừng sẵn có (gọi là men lá). Những thứ quả lá chủ yếu gồm có: bơ hinh ho, khi mắc cái, củ riềng, lá trầu không, quả ớt... những thứ này được giã đều cho thật nhuyễn với gạo tấm, sau đó nắm thành từng miếng tròn dẹt như bánh rán, đem ủ với rơm, xếp từng lớp đều nhau. Khi đã ủ kỹ từ 15 đến 20 ngày có mùi men bốc lên họ đêm phơi lên gác bếp cho khô. Khi cần dùng đem giã nhỏ rắc vào cái rượu, mỗi mẻ rượu cần từ 7 đến 9 bánh, cái rượu được làm bằng vỏ sắn củ khô gọt ra đem ngâm ở suối ba ngày ba đêm cho hết mùi bồ hóng và độc tố của sắn. Vớt lên phơi khô trộn với trấu lẫn tấm đưa lên "hông" (dụng cụ hấp, đồ) đồ cho chính, sau đó đổ xuống mẹt hoặc lá cót để cho thật nguội đem men rắc đều từng lớp, tiếp tục ủ bằng lá chuối hoặc lá rừng (bỏ nhum, bơ cá) để rượu bốc men rồi đem bỏ vào từng chum, lấy lá chuối hoặc mảnh ni lông bịt kín (nếu để hở hơi rượu sẽ bị chua). Khi đã ủ vào chum từ 25-30 ngày rượu có thể uống được, để càng lâu rượu càng đặc, càng ngọt. Ngoài sắn khô người ta còn làm bằng loại ngũ cốc khác như ngô, hạt ý dĩ củ dong riềng.

- Tại Tây Nguyên, rượu cần thường được các dân tộc như K’Ho, Gia rai, Rhade làm bằng bắp ngô, củ sắn hoặc gạo tẻ, khi có lễ đặc biệt quan trọng thì dùng gạo nếp. Phương pháp làm rượu đơn giản, gạo nấu thành cơm rồi trộn với trấu, dàn mỏng rồi phơi. Men rượu được người dân tộc chế từ vỏ cây hiam lấy trong rừng trộn với bột ớt, bột gừng, riềng, bột gạo, một số thứ lá và rễ cây khác, trộn với nước và vắt thành từng bánh nhỏ, phơi thật khô, sau đó để từ 10–15 ngày giã nhỏ rắc lên trên nia cơm, sau đó trộn thêm một lần trấu nữa rồi đổ vào ché trấu ủ từ 1 đến 2 ngày, lấy lá chuối khô ủ kín. Sau một tháng đem ra dùng, khi uống lót lá chuối tươi ở trên, đổ nước lã đầy ché, dùng cần cắm xuyên qua các tầng lá xuống đấy ché, uống cạn đến đâu lại chế thêm nước lã đến đấy.

Văn hóa uống rượu cần

- Trong văn hóa các dân tộc Tây Nguyên, dù là nhà rông của làng hay là nhà sàn của từng gia đình, luôn luôn có một cây cọc uống rượu. Cọc uống rượu của gia đình thường chỉ nhô lên mặt sàn chừng một mét, nhưng ở nhà rông thì cao vút đến tận nóc, trên đầu cây có hoa văn trang trí, tua ren hoa lá sặc sỡ. Khi uống rượu, chủ nhà đem chóe buộc vào cọc, mở nắp bỏ lớp lá đậy trên miệng, đổ đầy nước, để chừng một giờ đồng hồ cho rượu ngấm. Nước múc ở những con suối trong veo, đựng trong những trái bầu khô, vỏ lên nước đen bóng, như gỗ mun. Cần uống rượu là những đoạn trúc được thông ruột, dài chừng một mét.

Văn hóa uống rượu cần

- Uống rượu cần có những nghi lễ độc đáo. Chủ nhà mở chóe rượu và đọc lời cầu khấn Giàng đem lại sức khỏe, may mắn cho khách. Sau đó chủ nhà nếm trước một ngụm nhỏ rồi nâng cần trao cho khách. Khách nên đỡ lấy cần bằng hai tay, tay trái đặt lên đầu cần, tay phải cầm phần thân cần sát miệng chóe, nhẹ nhàng vuốt dọc lên rồi uống. Chủ nhà sẽ thân chinh hoặc cử một người, thường là những thiếu nữ mặc váy thổ cẩm thêu hoa văn xinh đẹp, cầm ca (trước kia thường dùng sừng trâu) tiếp nước vào chóe. Người Tây Nguyên uống rượu rất công bằng, cách rót nước như vậy gọi là đong "kang". Khi rót hết nước trong ca, nghĩa là khách đã uống hết phần rượu. Ngoài ra cũng thường thấy để xét công bằng về lượng rượu cho mỗi người, chủ nhà dùng cành cây gác ngang miệng chóe, có nhánh cắm xuống mặt nước một đoạn chừng một phân. Khi người uống hút rượu, mực nước thấp xuống, đến đoạn đầu nhánh cây là đủ phần mình.

- Khác với các dân tộc khác, người Êđê và M’nông chỉ dùng một chiếc cần duy nhất để uống. Thứ tự uống cũng khác: khi thầy cúng cúng xong, mọi người vít cần uống rượu theo thứ tự nữ uống trước, nam uống sau hoặc theo thứ tự chủ nhà, thầy cúng, anh hoặc em bà chủ nhà, người già, nếu có khách quý thì chủ nhà uống xong cầm cần mời khách. Đều hết sức đặc biệt là cần rượu duy nhất đó không bao giờ rời khỏi bàn tay con người, ai đó mà thả cần rượu ra khỏi tay là thất lễ với chủ nhà. Khi trao cần rượu cho người khác phải dùng đầu ngón tay bịt lỗ đầu cần.

- Rượu cần người Mường không phải là đồ uống hàng ngày mà chỉ khi nhà có đông khách quý, dịp lễ tết, hội hè, người Mường mới tổ chức uống rượu. Khi uống phải có đông người, càng đông càng vui. Ở Mai Châu, Hòa Bình trong các bản dân tộc Mường, uống rượu cần gọi là "vít khòe" (vít cần rượu). Vò rượu ủ chôn dưới đất 100 ngày được đào lên, cạnh vò là một chậu đồng đựng nước suối trong vắt. Chủ nhà là người làm chủ một bữa (một đêm) rượu cần, vừa là người rót rượu, mời rượu vừa là trọng tài trong cuộc rượu (người giữ những vai trò đó gọi là Piềng), một tay cầm chiếc sừng trâu hoặc sừng dê rỗng thủng đáy để đong nước vào rượu, tay kia cầm gáo để múc nước từ chậu tiếp vào sừng. Điệu hát thay lời chúc khách quý đến bản mường mạnh khỏe, hạnh phúc. Vừa hát, vừa đong nước, tiếp nước vào vò rượu. Tốp khách nào uống không kịp, để rượu trào ra sẽ bị phạt bằng cách phải uống tiếp mấy "sừng" nữa trong tiếng vui cười của mọi người.

- Cách uống rượu cần của người Mường khác các dân tộc khác, sử dụng nhiều cần rượu mỗi người một cần để nhiều người có thể cùng uống. Các cần rượu (cái khòe) làm từ ống trúc rừng nhỏ tỏa đều, không được bắt chéo lên nhau, mỗi người vít lấy một khòe mà hút rượu, bao giờ người nắm quyền quyết định ra hiệu thôi mới được ngừng, không ai được bỏ nửa chừng vì sẽ bị phạt.

Ngày nay văn hóa uống rượu cần không những của vùng dân tộc cao nguyên mà cũng được bà con miền xuôi hưởng ứng. Vào các dịp lễ, đặc biệt là dịp tết đến, rượu cần rất có ý nghĩa khi dùng là món quà độc đáo gửi tặng đối tác, bạn bè, người thân,.. Để rồi mùa xuân đến anh em bạn bè quây quần bên chum rượu cần nhâm nhi cùng thịt nướng cùng kể chuyện xuân,.. Qủa thật là ý nghĩa!

BẢNG GIÁ RƯỢU CẦN

Uống rượu cần

Cảm Ơn Qúy Vị đã xem qua bài viết về Rượu Cần. Tiêu Ngọc Châu là đại lý chuyên cung cấp sỉ và lẻ các sản phẩm đặc sản Tây Nguyên như: Rượu cần Y Miên, tiêu đen, tiêu xay, tiêu sọ, tinh bột nghệ, mật ong, nấm lim xanh, nấm linh cẩu, bột trà xanh, bột sắn dây,..